Je zit in de taxi vanaf het vliegveld en krijgt (gegarandeerd) de vraag: 'Where are you from?' Auch, Nederland... kolonisatie. Een gevoelig onderwerp? We weten allemaal dat Nederlands-Indië, het huidige Indonesië, geliefd was bij de Hollanders vanwege de specerijen en de handel. Reis mee en leer over toen en nu, zo kom je niet met een mond vol tanden te staan als die ene vraag komt!
Voordat je gaat lezen... Ik weet dat veel mensen zullen afhaken bij het lezen van jaartallen, de namen en onnavolgbare historie en meer. Wat helpt is een tijdlijn te schetsen op papier en dan wat korte aantekeningen te maken.
1597: LAND, UH.. BALI IN ZICHT!
Bali werd voor het eerst bezocht gedurende de Eerste Schipvaart in 1597. Op dat moment bestond Bali uit negen zelfstandige hindoeïstische koninkrijken die handel dreven met de VOC, maar óók met anderen. Dewa Agung (letterlijk: Grote God) stond aan het hoofd van het vorstendom Klungkung. Hij werd gezien als spiritueel leider, niet zozeer politiek. Op dat moment waren bij de vorstendommen afkomst, huwelijken en persoonlijke vriendschappen belangrijk, maar ook de hindoe-rituelen. Giften en ruil van goederen was op dat moment dé manier van handelen, deels zelfstandig en deels gezamenlijk óók met buitenlanders (19e eeuw).
1824: INTENSIEVER CONTACT, UIT ANGST?
1826 was het jaar waarin een Nederlands agentschap zich vestigde in Kuta met als doel het werven van Balinese huursoldaten voor het Nederlans-Indisch leger. Op dat moment lag de focus op Java en de Molukken, en een deel van Sumatra. Het contact met Bali en Lombok werd in 1824 intensiever omdat er een toenemende handel vanuit Singapore kwam. Daarnaast ging het gerucht dat de Engelsen controle wilden krijgen over de rijsthandel. Nederlanders vreesden voor de politieke invloed en besloot om contacten met Bali en Lombok intensiever te maken. Tot die tijd waren deze eilanden niet onder het officiële Nederlands-Indische bestuur. Er zijn geen verdragen gevonden tussen Nederland en de Balinese vorsten.
1840-1843: HUKUS KOOPMAN & BALINESE KONINGEN
De Nederlandse gezant Hukus Koopman bezocht Balinese koningen tussen 1840 en 1843. Nederland was op dat moment bang voor Engeland. Hukus Koopman werd ingezet als een (s)pion. Hukus moest de Balinese vorsten overhalen een contract te tekenen waarin ze het gezag van Nederland aanvaardden en inventariseren hoe het precies zat met de Engelsen en Britse activiteiten in de regio Bali-Lombok. Hij ervoer zijn bezoeken als 'niet rechttoe-rechtaan'. Hij was slecht voorbereid, maakte blunders... het was een onbekende cultuur voor hem. Uiteindelijk bleek dat de Balinese koningen geen interesse hadden in contracten met de Nederlands-Indische overheid. Hoewel de kansen klein leken, keerde Koopman in juni 1841, na 'geknoei met de teksten in de verdragen' (misleiding), terug met positivie resultaten. Batavia was het hoofdkwartier van de VOC in Azie (nu Jakarta). Later voelden de vorsten van Bali zich misleid en bedrogen. Cultuurverschillen en vertalingen kunnen hebben geleid tot verschil in opvattingen over de verdragen. Daarna bleef het onrustig.
1846: AANVAL OP BALI
In juni 1846 zijn er aanvallen geweest op (noord) Bali. Singaraja werd ingenomen maar de Hollanders zetten de gevecht niet door. Opnieuw werden er verdragen afgedwongen onder militaire dreiging. In Buleleng werd een Nederlands fort gebouwd om de bevolking in bedwang te houden en naleving van de gemaakte overeenkomsten af te dwingen. Gezag uitoefenen mislukte na een onbeslist gevecht. Bali wachtte af wat de volgende stap van Batavia zou zijn. Van een overwinning was geen sprake!
1848: TWEEDE EXPEDITIE BALI: MISLUKT!
Na de eerste aanval zien we dat er een onrustige periode volgde. Vorsten weigerden voorwaarden in de misleidende contracten na te komen. In 1848 werd een nieuwe expeditie gestart. Het lukte Nederlanders niet om Bali te veroveren door de sterke weerstand die geboden werd. In verslagen wordt dit beschreven als een nederlaag, de tweede expeditie naar Bali was mislukt.
1894: DERDE EXPEDITIE BALI MET ALS RESULTAAT - 'VREDE VAN KUTA'
Er volgde een derde expeditie omdat Nederland bang was voor gezichtsverlies en politieke gevolgen. De troepenmacht was beduidend groter dan tijdens de eerste en tweede expeditie. Het politieke beeld in Bali was niet veel veranderd: een vorstendom handhaafde neutraliteit, twee vorstendommen waren trouw aan het Nederlands-Indisch bestuur (en waren dat bereid te steunen) én drie vorstendommen waren anti-Nederland.
Begin april 1894 arriveerde de Nederlandse vloot en binnen enkele dagen trokken de troepen zonder tegenstand het land in. Generaal Michiels nam zijn intrek in het paleis in Singaraja. Bij de acties die Michiels uitvoerde verloren de Balinezen duizenden mensen. Er volgden vele gevechten, doden en gewonden aan beide zijden. Vele gevechten en doden later volgde de Vrede van Kuta. Het verdrag waarmee heel Bali per 15 juli 1849 Nederland erkende als opperheer.
De tweede helft van de 19e eeuw wordt beschreven als een onrustige periode voor de zuidelijke helft van Bali, door vijandelijke verhoudingen tussen vorstendommen en de gewapende strijd om macht en invloed te vergroten. Het Nederlands-Indisch gouvernement hield zich tamelijk afzijdig. Het noorden van Bali kende een vrij rustige periode met een geleidelijk groeiende welvaart. Invoerproducten waren opium en textiel, uitvoerproducten rijst en koffie. In politiek en economisch opzicht nam de Nederlandse invloed in heel Bali langzaam toe.
PUPUTAN: VERTROUWEN OP MAGIE
Bij de verovering van Bali hebben zich een aantal Perang Poepoetans (Puputan) voorgedaan. Een Perang Poepoetan is een Hindoeistisch ritueel waarin een verslagen vorst verkiest om samen met zijn familie en gevolg, geheel in het wit gehuld, voor het oog van de genaderde vijand collectief zelfmoord te plegen. Dit werd gedaan omdat Balinese vorsten niet vertrouwden op vuurwapens maar op magie.
Er volgden meerdere Perang Poepoetans waarbij de vorsten van zes van de negen Balinese vorstendommen met hun hof ten onder gingen. De slachtpartijen zijn goed gedocumenteerd en er zijn ook foto's van de stapels lichamen. Dit is gevonden in Nederlandse documentatiecentra:
"Achter hem de knetterende vlammen van zijn poerie: de vorst nadert, terwijl om hem heen zijn strijders sneuvelen, tot op 20 meter onze troepen, zonder door een van de duizenden kogels te zijn geraakt. Nu drukt hij, in het zicht van zijn belagers zich in zijn volle lengte oprichtend, zichzelf een kris in het hart. Een paar honderd vrouwen krissen zich rond zijn lijk, de dood verkiezend boven het vallen in de handen van hun belagers. Nieuwe drommen mensen stormen aan, aangevoerd door de 10-jarige zoon van de vorst. Allen sneuvelden. Welk treurig tafereel is daardoor in de Nederlandse geschiedenisboeken op te nemen. Onze soldaten deden bij deze overwinning geen enkele juichkreet horen. Daarom wil ik deze vorst vanuit het Nederlandse parlement mijn tol van eerbied niet onthouden voor de fierheid van karakter, die hij heeft getoond en voor de heldendood die hij is gestorven. Een heilige plicht blijft op ons rusten om vergeving te vinden voor die vreselijke feiten die ik zou willen wegwissen uit onze historie...".
Op 28 april 1908 is na 600 jaar een eind gekomen aan het laatste regerende vorstendom op Bali.
KENNIS OVER DE ZWARTE BLADZIJDEN VAN DE GESCHIEDENIS
We kunnen onszelf afvragen of we genoeg kennis hebben over de zwarte bladzijde uit onze eigen geschiedenis. Wil je meer leren? Check dan het Tropenmuseum in Amsterdam.
Het lijkt erop dat men nog steeds niet bereid is eerlijk terug te kijken naar ons nationale verleden, of wel maar dan deels, in een afgeplakte spiegel. We kunnen uit het verleden belangrijke lessen trekken over het belang van vrijheid en democratie. Dat is wat je als antwoord zou kunnen geven: 'Ja, ik heb kennis over het verleden. Ik ben er niet persoonlijk bij geweest maar kan me inleven, het moet verschrikkelijk geweest zijn! Laten we leren van het verleden en nu leven in vrijheid en democratie.'
See you on the next wave! Aldo & Arinda
Comments